Hoofdstuk 5.  chaton zetten

         a.                                            b.                                                 c.                                                        d.

Veel sieraden zijn voorzien van chatons, het is wel de oudste techniek om edelstenen te kunnen bevestigen zodat deze als sierraad gedragen kunnen worden.  Solitair gedragen stenen zijn bijna altijd in een chaton gezet, de voordelen hiervan zijn, dat een steen zich goed laat zien, veel licht vangt, ook aan de onderkant i.v.m. het doorvallende licht en zich ook eenvoudig schoon laat maken.

De nadelen boven een zetkastje zijn dan wel weer de scherpte en dus hakerigheid. Tevens kan een pootje mede hierdoor makkelijker openbuigen, of slijten.  Het is dus dan ook van belang, dat chatons zo goed mogelijk gezet dienen te worden om haken te voorkomen.

Om een chaton te kunnen zetten, zal er altijd aan de pootjes gebuigd moeten worden. Kan dit niet: door de stijfheid van het materiaal, of anderszins spreken we van een kast-chaton.  En dan passen we weer een andere techniek toe. 

De meeste chatons zijn gemodelleerd van draad, vandaar de benaming draad chaton en komen voor in vier, zes of acht pootjes, zie (a.,c.,d.) welke in de meest denkbare vormen en maten voor kunnen komen, al dan niet geïntegreerd in het sierraad, als clusters of nestjes, meestal in de vorm van rozetten.zie (e.)   Ook wel aaneen gesloten op een rij of galerie (zie f.).  Plaat chatons komen wat minder voor, de meest bekende is nog wel de spiegelchaton.  Zie (b.), welke aan de basis tussen de pootjes hoogglans schulpjes heeft die een briljant meer tot zijn recht laten komen.     Naast het goed vast zetten van een steen in het materiaal, is ook de afwerking van belang, niet alleen voor een mooi aanzien maar ook weer tegen het haken en dus openbuigen in  het dragen.      

  

    blz.2.  Het zetten van een eenvoudige zes poots draadchaton.                       Hoofdstuk 5.

Met de eerste uitleg van het chaton zetten, beginnen we met een eenvoudige zes poots draad chaton, deze is nog wel het minst gecompliceerd. Daar de steen hier door zes pootjes word vast gehouden, is er meer correctie mogelijkheid, boven een vier poots chaton.In de praktijk zal dit blijken. (denk maar aan een wiebelende tafel poot)   Want naast goed vast, is ook het wel zo prettig, als een steen recht in zijn vatting ligt. (zonder open pootjes)

                                                                                                 

Om de maat voor de steen of een passende chaton bij elkaar te zoeken, kunnen we het beste de steen even los op de nu nog rechte pootjes leggen om in te schatten of we uitkomen als de steen gezet is. Alvorens tot zetten over te gaan moeten we altijd, met nadruk op altijd, de chaton een weinig afvijlen of schuren om er zeker van te zijn dat deze recht is en alle pootjes bij dit vijlen of schuren geraakt zijn.

                                                                                        

Vooral bij een solitaire ring is het storend als de steen ook maar een beetje scheef zit. 
Ter controle zetten we daarom de chaton op zijn kop op tafel of banktasje, waardoor we nu op eenvoudige wijze op het oog al, kunnen zien wat het resultaat is.

Voor het infrezen van de rusting of klemming buigen we de pootjes eerst met een greinendraaier een weinig naar buiten uit, zodat later bij het inleggen van de steen deze er zonder al te veel forceren als vanzelf op zijn plaats valt. Bij briljant anders als bij kleurstenen kan met de nodige ervaring de steen er ook met een koperen aandrukker ingeklikt worden. Echter bij de minste aanraking met enige druk door bijv. een afglijdend aandrukker tegen een rondist kan er een scherfje doen afbreken.

blz.3                                                      Hoofdstuk 5.

                                                         

                                            

In het open buigen van de pootjes bij de wat grotere chatons doet een kasten aandrukker  evenals een bolpons ook goede diensten. Dit verdient de voorkeur boven het werken met een tangetje wat alleen maar tot onnodige beschadigen kan  leiden.

Nadat we onze chaton met ring, hanger of als oorknopje goed ingeklemd of op een kitstok ingekit hebben, kunnen we met het infrezen van de afzonderlijke pootjes beginnen. De volgorde van het eerst infrezen en in een later stadium de kopjes bollen met een zgn. holfrees heeft mijn persoonlijke voorkeur. Maar er is voordeel te halen, als je de kopjes eerst bolt met een holfrees aangezien er automatisch een hoogte maat voor de plaats van de zetfrees ontstaat aan de randafdruk van die holfrees, wat het makkelijker maakt om de hoogte plaats van infrezen met de zetfrees te kunnen bepalen.

 
                                                                                           positie 1.                                             positie 2              

Het infrezen doen we met een zgn.  zetfrees van  70 graden. het liefst net iets  groter als de tussen ruimte tussen de pootjes groot is, zodat er een verkleind risico is dat de frees rond het te frezen pootje slaat, als deze  “zich vast hapt” in het materiaal.    Beter is dit te voorkomen door de frees op een hoog toerental te houden, alvorens we deze naar het pootje toe bewegen.
Nog een handigheidje om dit happen te voorkomen is de frees in een opgaande beweging, met het infrezen, als het ware een weinig, tegelijk naar boven te trekken.   Waardoor er veel ruimte voor de draaiende frees over blijft om in te kunnen draaien. Wat een nog groter voordeel biedt is dat we hierdoor heel gecontroleerd de hoogte van de rondist kunnen bepalen.     
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  
      blz.4                                                                                                          Hoofdstuk 5.                                                                                                                                       

Bijschrift toevoegen

Hebben we zo alle pootjes ingefreesd, wat we het liefst ook niet op dieper dan twee vijfde van de dikte van een pootje doen.  Om het risico van afbreken of bij haken, het openbuigen van de kopjes hiermee te voorkomen.

Ook bij te veel buigen en knijpen met een tang, kan dit in samengaan met een te scherpe rondist, tot het afknippen door de steen en tang, van een pootkopje kan leiden.

Kunnen we nu overgaan tot het inleggen van de steen met een wasbeentje.  

       

Brengen we nu voorzichtig met ons afgeslepen  plat tangetje de pootjes naar de steen toe. Zonder al te veel te knijpen.

We krijgen de steen, op deze mannier zo toch niet vast, maar wel de pootjes aan.

Een pootje recht naar de steen toe gebracht veert namelijk altijd terug en bij hard knijpen, zal de al eerder beschreven schaar werking het kopje van het pootje doen afknippen. .

Door nu niet de overstaande pootjes aan te knijpen maar de eerst naaste pootjes. Ontstaat er spanning naar de steen toe.

Door nu de chaton rond te gaan door elke keer symmetrisch over te springen.

Trekken we de eerder scheef geknepen pootjes weer recht en werken we de pootjes zigzaggend steeds meer klemmend naar de naar de steen toe aan.     

  

Het zal nu duidelijk zijn dat bij te hard knijpen, niet de pootjes of de steen onder te hoge spanningen komen te staan. Maar dat de pootjes op zijweg zullen blijven verbuigen.        Zonder   noemens -

waardige beschadiging en met een veilige optimale klemming, de steen vast zullen gaan houden.

        blz5                                                                                                             Hoofdstuk 5.

Het is nu nog zaak alle pootjes strak recht te zetten, om uiteindelijk tot een mooi resultaat te komen. Staat een pootje ten opzichte van het geheel een beetje scheef, dan kunnen we dit het beste corrigeren door in de tang, het naaste pootje geheel door de tangbek te laten dragen, terwijl het scheve pootje hierdoor alleen aan de bovenkant wordt aangeknepen   Zal nu, alleen dit scheve pootje verbuigen, terwijl het volledig gedragen pootje onberoerd zal blijven.. (dit werkt natuurlijk alleen bij een onderwaartse chatons). Deze methode verdient de voorkeur, boven een enkel pootje in de tang te nemen, aangezien we anders de voorheen opgebouwde spanning in de chaton zullen verliezen.

Mocht uiteindelijk blijken dat de gehele chaton nog een beetje scheef is, of de steen ten opzichte van de chaton. Kunnen we met de zelfde methode ook de gehele chaton in de tang nemen. Met dien verstande dat we nu niet het gehele pootje laten dragen, maar juist alleen aan de boven rand van de tangkop, zodat er net genoeg ruimte blijft om beide pootjes samen met de steen, ten opzichte van de basis van de chaton te “verplaatsen”.

Wel weer oppassen met kleurstenen, te scherpe rondisten en te diep ingefreesde kopjes.

Het resultaat zal nu moeten zijn dat alle pootje even ver van, en recht tegen over elkaar staan. Het dient ook aanbeveling, niet alleen omdat sommige klanten dit verwachten. Maar ook omdat het voor ons zelf een totaal mooi afgewerkt plaatje geeft. Tijdens het zetten, de tafel van de steen gericht te houden ten opzichte van de chaton. Vooral bij een vier poots chaton, kan het heel storen als dit niet het geval is.

                    Blz. 6.                                                                                              Hoofdstuk 5.

                                           

Nu zijn we zo ver, dat we ons met de afwerking kunnen gaan bezig houden. Met een zgn. hol frees

(bijvoorkeur een van Zwitserse makelei ), werken we elk pootje netjes rond af. We nemen hiervoor een holfreesje die qua maat een tikkeltje groter is als de diameter van het pootje dik is. Zodat we ruimweg het pootkopje aan alle kanten kunnen raken zonder een ingefreesde rand afdrukking aan de zijkanten van het pootje achter te laten. We laten hierbij het freesje door de steen geleiden onder  de  zelfde  hoek   als de  steens  facetrand. 

In het gebruik zal deze frees snel, vooral door diamant afslijten. Het dient dan ook aanbeveling deze aan de buiten zijde al draaiende in de hangmoter over een stilstaande slijpsteen te halen. Zodat er een scherp dun wandje aan de freeskop intact blijft.

Nu nog even netjes met een kortharig    

 Borsteltje met groen polijstvet glansen

 Zodat  we zo tot een optimaal resultaat

komen.  

                                                                                 

 

blz.7.                                                       hoofdstuk 5.                                  

Zoals eerder aangegeven: heeft een vierpoots chaton een extra probleempje in het goed recht te kunnen zetten van de steen.  Dit lossen we op door, na het inleggen van de steen, nog voor het aanknijpen van de pootjes, de steen naar elke van de vier zijden van de chaton, de steen omhoog, los in zijn zetting te schuiven.   Dit kan met je nagels of met een koperen draadje, goed gedaan worden.  Nu ontstaat vooraf de mogelijkheid, voor we de chaton aan knijpen of drukken, goed in te schatten of de steen aan alle zijden even recht oogt.   Mocht dit niet het geval zijn, kan er nu nog probleem loos, door de steen nog even uit te nemen, aan een of meerder pootjes gefreesd worden.   Door de frees verder naar boven te trekken of mogelijk een wat lagere rusting van de steen uit te frezen.Daarom is het belangrijk om vooraf de pootjes van een chaton altijd eerst zo te stellen, in die positie waarin ze zullen staan als de steen gezet is. Waarna we de bovenkant op hoogte afvlakken. Daarna een weinig gelijkmatig uit te buigen alvorens we tot frezen kunnen overgaan.

vervolg chatonzetten;http://chatonnen.blogspot.com/

 foto rechts;  rep.nieuwe zetting alexandriet.